Parents’ Rights: Child’s Property: भारतात अनेक कुटुंबांमध्ये संपत्तीवरून वाद होणे किंवा हक्कांवर चर्चा होणे एक सामान्य बाब आहे. जेव्हा संपत्तीच्या वारशाची चर्चा होते, तेव्हा अनेक प्रश्न उभे राहतात. विशेषत: मुला-मुलींच्या मालमत्तेवर आई-वडिलांचा हक्क असावा का, हा एक महत्वाचा मुद्दा आहे. भारतीय कायद्याच्या दृष्टीने हा प्रश्न खूपच गुंतागुंतीचा आहे, कारण त्यामध्ये कुटुंबाच्या संरचनेचा आणि कायद्यानुसार अधिकारांचे सुसंगत व्यवस्थापन असणे आवश्यक आहे.
भारतीय कायद्यानुसार आई-वडिलांचा हक्क
भारतीय कायद्यानुसार मुला-मुलींच्या संपत्तीत आई-वडिलांना (Parents’ Rights: Child’s Property) निश्चित परिस्थितींमध्ये हक्क असतो. विशेषत: हिंदू उत्तराधिकार कायदा, 2005 (Hindu Succession Act, 2005) हा कायदा मुला-मुलींच्या संपत्तीसंबंधी आई-वडिलांच्या हक्कांना परिभाषित करतो. या कायद्यानुसार, मुला-मुलींना त्यांच्याच आई-वडिलांच्या संपत्तीत समान अधिकार आहेत. यामध्ये सर्व मुलांचे समान अधिकार असतात, मग ते विवाहित असोत किंवा अविवाहित.
मुलांच्या संपत्तीत आई-वडिलांना अधिकार
भारतीय कायद्याच्या अंतर्गत (Under Indian law), जर मुलगा अविवाहित असताना मरण पावला आणि त्याने मृत्यूपत्र (Will) केलेले नसेल, तर त्याच्या संपत्तीवर हक्क मिळवण्यासाठी आई-वडिलांना अधिकार (Parents’ Rights: Child’s Property) असतो. याबाबत हिंदू उत्तराधिकार कायद्याचे कलम 8 महत्त्वाचे आहे, ज्यात सांगितले आहे की, अशा परिस्थितीत त्याच्या संपत्तीवर पालकांचा हक्क असतो.
तसेच, मुला-मुलीच्या संपत्तीसंबंधी अधिकार कायद्यात (Property rights in law) असलेल्या विविध तरतुदी आणि बाबींप्रमाणे बदलतात. यामध्ये मुलाच्या मृत्यूसंबंधी दोन स्थिती विचारात घेतल्या जातात, त्या म्हणजे, अविवाहित मुलाचा मृत्यू किंवा विवाहित मुलाचा मृत्यू.
अविवाहित मुलाच्या संपत्तीसंबंधी कायदा काय सांगतो?
जर अविवाहित मुला-मुलींचा मृत्यू झाला आणि त्याने कोणतेही मृत्यूपत्र केले नसेल, तर त्याच्या संपत्तीवर आई-वडिलांचा (Parents’ Rights: Child’s Property) हक्क असतो. यासंबंधी हिंदू उत्तराधिकार कायद्यात विशिष्ट तरतूद केली आहे. अशा परिस्थितीत, मुलाच्या संपत्तीसंबंधी त्याच्या कुटुंबाला हक्क मिळतो, जो कायद्याने मान्यता प्राप्त असतो. जर मुलगा कुटुंबाची एकमेव कमाई करणारा सदस्य असेल, तर त्याच्या मृत्यूनंतर त्याच्या संपत्तीसंबंधी पालकांचा दावा खूप महत्त्वाचा ठरतो.
विवाहित मुलाच्या संपत्तीसंबंधी कायदा काय सांगतो?
विवाहित मुलाच्या संपत्तीसंबंधी कायदा (Property law) अधिक विस्तृत आहे. जर विवाहित मुलाने मृत्यूपत्र (Will of a married child) तयार केले नसेल आणि तो मृत्यूला गेला, तर त्याच्या पत्नीला आणि मुलांना प्रथम हक्क असतो. त्याचबरोबर, पालकांना दुसरा हक्क मिळतो. विवाहित मुलाची पत्नी आणि मुलांची मालमत्तेवर समानता असलेली एक विशिष्ट तरतूद आहे, ज्यामध्ये त्याला प्राथमिक हक्क असतो. जर मुलाला अपत्य नसले, तर त्याच्या पत्नीला आणि पतीच्या कुटुंबाला प्राथमिक हक्क असतो.
मुलींच्या संपत्तीसंबंधी काय आहे?
मुलींच्या संपत्ती (Daughter’s property) संबंधी देखील भारतीय कायद्यामध्ये असाच समान अधिकार दिला आहे. अविवाहित असलेल्या मुलीच्या संपत्तीत हक्क आई-वडिलांना (Parents’ Rights: Child’s Property) असतो. तसेच, विवाहित मुलीच्या संपत्तीसंबंधी कायदा अधिक कठोर आहे. तिच्या संपत्तीचा हक्क तिला असतो, परंतु तिच्या पतीला आणि मुलांना ती संपत्तीवर अधिकार प्राप्त करतात. मुलीला अपत्य नसेल, तर तिच्या पतीला पहिला हक्क मिळतो आणि त्यानंतर पालकांना दुसरा हक्क मिळतो.
भारतीय कायदा आपल्या कुटुंबीयांच्या संपत्तीच्या अधिकारांविषयी स्पष्ट आहे. आई-वडिलांचे मुलांवर हक्क (Parents’ Rights: Child’s Property) असणे, हे समाजातील अनेक कुटुंबांसाठी समजून घेणे आणि न्याय मिळवणे महत्त्वाचे ठरते. मुलींच्या संपत्तीसंबंधी एका महत्त्वाच्या मुद्द्याकडे लक्ष देणे आवश्यक आहे की, मुलींच्या संपत्तीसंबंधी पालकांच्या हक्कांमध्ये जरा भिन्नता असू शकते. उदाहरणार्थ, मुलीच्या विवाहानंतर तिच्या संपत्तीचे हक्क (Property rights) तिच्या पतीला जास्त असू शकतात. तसेच, काही परिस्थितींमध्ये, मुलीच्या पतीला तिच्या संपत्तीकडे अधिक हक्क असू शकतात. यामुळे पालकांचा हक्क सीमित होतो, आणि त्यांच्या कुटुंबातील सर्व लोकांमध्ये न्याय मिळवण्याच्या दृष्टीने असलेली भूमिका महत्त्वाची ठरते.
