Dropped Food Safety: जमिनीवर पडलेले अन्न उचलून खाण्याची सवय आपल्यापैकी अनेकांना असू शकते. कधी ना कधी आपल्याला स्वत:च्या हातून जेवण पडल्यावर ते लगेच उचलून खाल्ले असावे, किंवा एखाद्या पाहुण्याने अशी कृती केली असेल. त्याच वेळी, आपल्याला ‘5 सेकंदाचा नियम’ ऐकलेला असतो, ज्यामध्ये असे म्हटले जाते की, एखाद्या खाद्यपदार्थाला 5 सेकंदांपेक्षा जास्त वेळ जमिनीवर पडायला नको, अन्यथा ते दूषित होईल. पण हा 5 सेकंदाचा नियम किती खरा आहे? आणि जमिनीवर पडलेले अन्न खाणे कितपत सुरक्षित आहे? चला, याबद्दल सखोल माहिती जाणून घेऊया.
5 सेकंदाचा नियम काय आहे?
5 सेकंदाचा नियम एक अशी लोकप्रिय धारणा आहे की, जो खाद्यपदार्थ 5 सेकंदांच्या आत जमिनीवर पडून उचलला जातो, तो सुरक्षित (Dropped Food Safety) असतो. म्हणजेच, 5 सेकंदांपर्यंत त्या अन्नपदार्थावर बॅक्टेरिया आणि इतर जीवाणूंचे संक्रमण होत नाही. परंतु, वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून या विधानाला समर्थन मिळत नाही.
वैज्ञानिक दृष्टिकोन
जमिनीत किंवा इतर पृष्ठभागावर पडलेल्या अन्नावर जीवाणू आणि विषाणू लगेचच जमा होऊ शकतात. यावर अनेक संशोधन करण्यात आले आहेत, ज्यात हे स्पष्ट झाले आहे की जिवाणू आणि इतर हानिकारक सूक्ष्मजीव अन्नाच्या पृष्ठभागावर खूप कमी वेळात, अर्थात सेकंदांच्या आत, पसरू शकतात. 2016 मध्ये रटगर्स युनिव्हर्सिटीने केलेल्या एका अभ्यासात असे स्पष्ट झाले की, एक खाद्यपदार्थ जमिनीवर पडला की त्यावर जीवाणू फक्त 1 सेकंदात संचारू शकतात. अमेरिकेच्या ‘अमेरिकन कौन्सिल ऑन सायन्स अँड हेल्थ’ या संस्थेच्या संशोधनानुसार, एखादी वस्तू जमिनीवर पडल्यावर लगेचच ती दूषित होऊ शकते.
शिवाय, ASM जर्नल्समध्ये प्रकाशित एका संशोधनात असे स्पष्ट करण्यात आले आहे की, जेथे अधिक घाण किंवा दूषित पृष्ठभाग असतो, तिथे अन्न जास्त दूषित होण्याची शक्यता असते. उदाहरणार्थ, बाहेरच्या कचऱ्याच्या डब्याच्या आजुबाजूच्या ठिकाणी पडलेला अन्नपदार्थ जास्त धोका निर्माण करतो.
जमिनीवर पडलेले अन्न किती सुरक्षित आहे?
जमिनीवर पडलेले अन्न तेथे पडल्यावर लगेचच दूषित होऊ शकते, (Dropped Food Safety) विशेषत: जर त्या ठिकाणी घाण असती. घराच्या फरशीवरून अन्न पडल्यास, अन्न एकदम दूषित होईल असे नाही, पण जेव्हा आपला पाळीव प्राणी किंवा बाहेरील माती आणि धूळ जमा झालेली असते, तेव्हा त्या अन्नावर बॅक्टेरिया आणि विषाणूंचे संक्रमण होण्याची शक्यता असते. त्यामुळे, फरशीच्या पृष्ठभागाची स्वच्छता आणि आसपास असलेल्या घटकांचा प्रभाव त्याच्या सुरक्षिततेवर असतो.
5 सेकंदाचा नियम चुकीचा का आहे?
5 सेकंदांचा नियम (5 second rule) खरं तर एक मिथ आहे. वास्तविक, एका अन्नपदार्थावर बॅक्टेरिया संचारण्यासाठी एक सेकंदही पुरेसा असतो. कोणत्याही पृष्ठभागावर जास्त वेळ असलेल्या अन्नावर बॅक्टेरिया, विषाणू, आणि इतर हानिकारक सूक्ष्मजीव लवकर वाढू शकतात. यामुळे 5 सेकंदांच्या मर्यादेतील अन्न सुरक्षित (Dropped Food Safety) राहील, असा दावा करणे वैज्ञानिकदृष्ट्या चुकीचे ठरते.
जमिनीवर पडलेले अन्न खाणे अधिक धोकादायक का आहे?
कोरडे पदार्थ आणि ओले पदार्थ – कोरड्या पदार्थांमध्ये बॅक्टेरियाचा प्रभाव तुलनेत कमी असतो. उदाहरणार्थ, बिस्किटे, ब्रेड यांमध्ये बॅक्टेरियांची वाढ जास्त होत नाही. परंतु ओले पदार्थ, जसे की फळे, दुग्धजन्य पदार्थ, सॉस किंवा चिकट पदार्थ, लवकर दूषित होतात आणि त्यांच्यावर बॅक्टेरियाची वाढ झपाट्याने होऊ शकते.
शिजवलेले आणि कच्चे अन्न – शिजवलेले अन्न कच्च्या अन्नापेक्षा कमी धोकादायक असते कारण शिजवण्यामुळे जिवाणू नष्ट होतात. परंतु कच्च्या अन्नपदार्थात बॅक्टेरिया आणि इतर जंतू जास्त प्रमाणात असू शकतात, म्हणून त्यांना (Dropped Food Safety) जमिनीवर पडल्यावर खाणे खूप धोकादायक ठरू शकते.
माती आणि घाण – घरात जर माती जमा असली, किंवा शूज वगैरे घालून फिरले जात असेल, तर फरशीवर जास्त घाण होऊ शकते. यामुळे बॅक्टेरिया, विषाणू, आणि बुरशीच्या कणांमुळे अन्न दूषित होण्याची शक्यता वाढते.
काय करावे?
अन्न पडल्यावर लगेच खाऊ नका – जर अन्न जमिनीवर पडले असेल, तर त्यास खाणे टाळा. विशेषत: जर फरशी स्वच्छ नसेल किंवा पृष्ठभाग घाण असले, तर अन्न खाण्याचा धोका पत्करू नका.
धुवून आणि स्वच्छ करून खा – काही अन्नपदार्थ जसे फळे, भाज्या किंवा शिजवलेले पदार्थ जरी पडले तरी धुवून आणि स्वच्छ करून खा. हे तुम्हाला बॅक्टेरिया आणि विषाणूंपासून सुरक्षित ठेवू शकते.
मुलांवर लक्ष ठेवा – मुलं विशेषत: जमिनीवर पडलेले पदार्थ खाऊ शकतात. त्यामुळे त्यांना जमिनीवर पडलेले अन्न खाण्यास प्रतिबंध करा.
घराची स्वच्छता – घराची नियमित स्वच्छता करा आणि पृष्ठभागावर बॅक्टेरिया पसरवणाऱ्या घटकांचा समावेश टाळा. स्वच्छ फरशीवर खाद्यपदार्थ ठेवणे आणि त्यांची देखभाल करणे आवश्यक आहे.
जमिनीवर पडलेले अन्न खाणे निश्चितपणे सुरक्षित नाही, आणि 5 सेकंदाचा नियम वैज्ञानिकदृष्ट्या चुकीचा आहे. बॅक्टेरिया, विषाणू आणि इतर हानिकारक सूक्ष्मजीव अन्नावर त्वरित संचारू शकतात. म्हणूनच, कोणताही अन्नपदार्थ जमिनीवर पडल्यावर त्याला उचलून खाणे टाळावे. घराची स्वच्छता राखणे आणि अन्नाची योग्य देखभाल करणे हे आरोग्यासाठी आवश्यक आहे.
