Madhi Yatra Begins: अहिल्यानगर जिल्ह्यातील एक प्रमुख धार्मिक केंद्र असलेल्या श्रीक्षेत्र मढी येथे होणारी यात्रा, ज्याला भटक्याची पंढरी म्हणून ओळखले जाते, प्रत्येक वर्षी लाखो भाविकांना आकर्षित करते. ही यात्रा होळीपासून गुढीपाडव्यापर्यंत चालते आणि या कालावधीत विविध धार्मिक व सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे आयोजन करण्यात येते. यंदा, विशेषत: ग्रामसभेच्या एक नव्या निर्णयामुळे, मढीच्या यात्रेत व्यावसायिकांनाही मोठ्या प्रमाणात सहभागी होण्याची संधी मिळाली आहे.
श्री क्षेत्र मढी यात्रा पारंपारिक पद्धतीने सुरू झाली. सकाळी मंदिराच्या कळसावर कैकाडी समाजाच्या मानाची काठी पारंपारिक वाद्यांच्या गजरात टेकवण्यात आली, आणि त्यानंतर अधिकृतपणे यात्रा सुरू झाली. या काठ्यांची महत्वाची परंपरा कैकाडी समाजाशी निगडित आहे, ज्यांनी मंदिराच्या कळसाला काठी लावण्याचे मान मिळवले आहे. कैकाडी समाजाने प्राचीन काळात मंदिराच्या बांधकामासाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आणि त्यांचा सहभाग आजपर्यंत याद राखला जातो.
कैकाडी समाजाची परंपरा:
कैकाडी समाजाला श्रीक्षेत्र मढीच्या मंदिराच्या कळसाला मानाची काठी लावण्याचा विशेष मान मिळालेला आहे. या परंपरेची सुरूवात त्या काळी झाली होती, जेव्हा कानिफनाथांच्या आशिर्वादाने आणि पैठण येथील वास्तव्यादरम्यान त्यांना या अधिकाराचा दिला गेला होता. यामुळे, मंदिराच्या मुख्य कळसाला केवळ कैकाडी समाजाच्या काठ्याचाच मान असतो. या परंपरेला पाथर्डी येथील जाधव कुटुंबाने कायम ठेवले आहे. यानंतर, काठी टेकवण्याचा कार्य पारंपारिक पद्धतीने होतो, ज्यामुळे यात्रेला एक विशेष धार्मिक महत्व प्राप्त होते.
मढी यात्रा आणि धार्मिक कार्यक्रम:
मढीच्या यात्रेला एक विशिष्ट धार्मिक पैलू आहे, जो विविध पूजा विधींच्या माध्यमातून परंपरेला जपण्याचा प्रयत्न करतो. प्रत्येक वर्षी, होळीच्या दिवशी विशेष पूजा अर्चा केली जाते आणि त्यानंतर दुकाने लावण्याचे कार्य सुरू होते. यात्रा दरम्यान लाखोंच्या संख्येने भाविक या ठिकाणी एकत्र येतात. यात्रेचा मुख्य दिवस रंगपंचमी असतो, जो चतुर्थीच्या दिवशी दुपारनंतर सुरू होतो. त्यानंतर काठीच्या मिरवणुकीचा आरंभ होतो, जो एक अविस्मरणीय धार्मिक उत्सव बनतो.
धार्मिक उत्सव आणि गोड पदार्थ:
मढीच्या यात्रेच्या दरम्यान एक महत्त्वाचा भाग म्हणजे गुळपोळी, जी मलीद्याचा मुख्य नैवेद्य असते. भाविकांमध्ये गुळपोळी व रेवड्यांचा प्रसाद वाटला जातो. याव्यतिरिक्त, विविध धार्मिक विधी आणि नाथ संप्रदायाच्या परंपरेनुसार सगळे कार्य पार पडतात. मढीच्या यात्रेचा भाग म्हणून, समाजातील विविध लोक आपल्या मेहनतीने गडाच्या बांधकामासाठी लागणारा साहित्य पुरवतात. यामध्ये टोपले, माती, आणि अन्य बांधकाम साहित्याची वाहतूक केली जाते, ज्यामुळे समाजाची एकजूट आणि त्यांचा धार्मिक सहभाग लक्षात येतो.
यंदा, मुस्लिम समाजातील व्यापाऱ्यांना दुकान लावण्यास विरोध करूनही त्यांनी दुकाने लावली आहेत. यावेळी यात्रा स्थळी खाद्य पदार्थ, हस्तकला, धार्मिक साहित्य आणि विविध वस्त्रांच्या दुकानांची वाढती संख्या दिसून येते. व्यापारी समाजाने या संधीचा फायदा घेत यात्रेला व्यापारी दृष्टिकोनातून देखील एक नवा रंग दिला आहे. यात्रेच्या माध्यमातून त्यांनी आर्थिक फायद्याची कामगिरी केली आहे, तसेच भाविकांना आवश्यक वस्त्र, प्रसाद आणि इतर वस्तू देखील उपलब्ध करून दिल्या आहेत.
धार्मिक उत्सवाच्या कालावधीत व्यापारी आणि भाविक एकाच मंचावर एकत्र येऊन विविध सांस्कृतिक आणि धार्मिक अनुभव घेत आहेत. यामुळे यात्रेच्या परंपरेला एक नवा आयाम मिळाला आहे, जो यापूर्वी कधीही पाहिला गेला नव्हता. व्यापाऱ्यांना आपले व्यवसाय वाढविण्याची संधी मिळाली आहे आणि भाविकांना एकत्र येण्याची, परंपरेला अनुभवण्याची आणि धार्मिक उपास्य वस्तू खरेदी करण्याची संधी मिळाली आहे.
नाथ संप्रदायाची परंपरा आणि एकता:
नाथ संप्रदायाची परंपरा आणि एकता ही मढीच्या यात्रेच्या मुख्य गाभ्यात आहे. प्रत्येक वर्षी, कैकाडी समाजाचे भक्त, नाथ संप्रदायाच्या मार्गदर्शनाखाली, पूजा विधी करतात आणि त्यांच्या आध्यात्मिक प्रगतीसाठी सहकार्य करतात. त्याचबरोबर, व्यावसायिक दुकानांची स्थापना आणि व्यापार चालविणे हे यात्रेच्या सांस्कृतिक आणि धार्मिक महत्वाला अधिक उजाळा देत आहे.
श्रीक्षेत्र मढीची यात्रा फक्त धार्मिक दृष्टिकोनातून महत्त्वाची नाही, तर ती सामाजिक आणि सांस्कृतिक दृष्टिकोनातून देखील महत्वाची आहे. यंदाच्या वर्षी व्यापारी समाजाने आपल्या व्यवसायांना यात्रेच्या उत्सवाच्या माध्यमातून नवा रंग दिला आहे. यातून हे स्पष्ट होते की, परंपरेला जपण्याबरोबरच तिला आधुनिकतेचा स्पर्श मिळवून समाजाची एकजूट आणि व्यावसायिक विकास होतो आहे. मढीच्या यात्रेचे महत्व भविष्यात अधिक वाढू शकते, जर या परंपरांची सुसंगतता आणि इतर संबंधित घटक सन्मानाने जपले गेले.
